دنیای امور مالی پیچیده است. مفاهیم گسترده‌ای دارد. برای این که از پس مدیریت امور مالی برآیید حتماً نباید کارمند بانک یا حساب‌دار یک شرکت خصوصی باشید. چه یک دانشجو باشید چه یک کارمند در بخش غیرمالی و حتی خانه‌دار، لازم است دانش و مهارت درست مدیریت امور مالی شخص یا خانواده‌ی خود را بیاموزید.
در این مقاله به یکی از مفاهیم مهم و البته کاربردی در حوزه‌ی مدیریت مالی می‌پردازیم: پس‌انداز منفی یا بیش درآمد. قبل از آن که توضیح دهیم بیش درآمد یعنی چه لازم است تصریح کنیم که شما در زندگی روزمره بسیار با این پدیده مواجه می‌شوید. بیش درآمد یا پس‌انداز منفی چیزی است که احتمالاً شما بارها آن را تجربه کرده‌اید.
تعریف بیش درآمد یا پس‌انداز منفی
در ساده‌ترین تعریف ممکن، بیش درآمد یعنی «خرج کردن فراتر از درآمد موجود.» به قول قدیمی‌ها: دخل و خرج با هم نمی‌خوانند. بیش درآمد ممکن است باعث شود افراد به پس‌انداز خود دست ببرند تا کمبود مالی خود را جبران کنند. به همین علت به آن پس‌انداز منفی نیز گفته می‌شود.
وقتی تمام درآمدی که باید بخشی از آن پس‌انداز شود خرج می‌شود، و به جای پس‌انداز جدید، حتی پس‌انداز قبلی نیز خرج می‌شود، بیش درآمد یا پس‌انداز منفی اتفاق میفتد. گرفتن مساعده نیز می‌تاند باعث تشدید پدیده‌ی بیش درآمد شود.
نکات کلیدی درباره‌ی بیش درآمد
- بیش درآمد نقطه‌ی مقابل پس‌انداز است.
- رفتار مشخصه‌ی بیش درآمد، خرج و مخارج بالاتر از سقف درآمد، دست بردن در پس‌انداز، عادت به خرید اقساطی و درخواست مساعده است.
- بیش درآمد خاص اشخاص و شرکت‌ها نیست. حتی دولت یا بخش‌های وابسته به آن نیز می‌توانند گرفتار بیش درآمد شوند.
اگر بیش درآمد مهار نشود و ادامه یابد، در نهایت تمام پس انداز را مثل اژدها می‌بلعد و ورشکستگی به بار می‌آورد. برای دارندگان کارت اعتباری نیز وضعیت متفاوت نخواهد بود و میزان اعتبار منفی آنها بسیار بالا می‌رود.
البته بد نیست اشاره کنیم که بیش درآمد لزوماً همیشه پیامدهای منفی ندارد. به عنوان مثال، فردی بازنشسته که یک عمر زحمت کشیده و پس‌انداز کرده، ممکن است با وجود بیش درآمد، زندگی راحتی داشته باشد.
درآمد ماهیانه‌ی این شخص مقدار ثابت مشخصی است اما او همیشه مقداری بیش از درآمدش خرج می‌کند و برای جبران اختلاف دخل و خرجش، به پس‌اندازش ناخنک می‌زند! این حالت را «بیش درآمد برنامه‌ریزی شده» یا «بیش درآمد مهار شده» می‌نامند.
آیا بیش درآمد برای دولت‌ها هم اتفاق میفتد؟
بیش درآمد ممکن است در سطح اقتصاد کلان نیز دیده شود. وقوع بیش درآمد در مقیاس اقتصاد کلان نشان می‌دهد که دولت تمام سرمایه‌های موجود و تعریف شده را خرج کرده، سرمایه‌گذاری یا پس‌انداز نکرده و برای سرپا نگه داشتن خود مجبور است وام بگیرد. در نهایت حتی ممکن است بازپرداخت اقساط همین وام‌ها هم به دردسر تازه‌ای برای دولت تبدیل شود.
هراری در کتاب ارزشمند خود، پول، از مفهوم «رتبه‌بندی اعتباری» می‌گوید و این واقعیت که نقش آن در تعیین رفاه اقتصادی از نقش منابع طبیعی مهم‌تر است. رتبه‌بندی اعتباری نشان‌دهنده‌ی میزان احتمال بازپرداخت بدهی‌ها توسط یک دولت است. این شاخص در کنار داده‌های خام اقتصادی، عوامل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را نیز در نظر می‌گیرد.
بیش درآمد در سطح کلان ممکن است در پی یک بلای طبیعی مانند زلزله، طوفان یا آتش‌سوزی گسترده به اوج برسد. همچنین تحولات سیاسی، جنگ، بی‌نظمی داخلی و تورم شدید نیز می‌توانند از علت‌های دیگر بیش درآمد کلان باشند. در چنین موقعیتی دولت‌ها، و به دنبال آنها مردم، تمام سرمایه و پس‌انداز خود را از دست می‌دهند و به قرض و وام روی می‌آورند.
دلایل به وجود آمدن پس‌انداز منفی
بیش درآمد ممکن است نتیجه‌ی ارزیابی ضعیف و رویارویی نادرست با یک بحران باشد. بیکاری، بیماری غیرمنتظره و حوادث پیش‌بینی نشده، همه رویدادهایی خارج از کنترل یک فرد هستند که می‌توانند پس‌انداز را از بین ببرند و او را در تنگنای مالی قرار دهند.
روند بیش درآمد می‌تواند با هزینه‌کردهای جزئی که ناچیز به نظر می‌رسند شروع شود. عادت خرید چیزهای کوچک کم‌کم تثبیت می‌شود و باقی می‌ماند و اینطور می‌شود که پس از مدتی شخص به این نتیجه می‌رسد که هزینه‌هایش با درآمدش هم‌تراز شده و چیزی برای پس‌انداز باقی نمانده است.
اگر این عادت تغییر نکند، دیر یا زود پس انداز قبلی فرد نیز وارد این بازی می‌شود و ته می‌کشد. چه باور کنید چه نه، خرج‌کردن بی‌رویه هم مثل هر چیز دیگری می‌تواند اعتیادآور باشد.
بیش‌درآمد در دنیای واقعی
از اواخر ماه دسامبر سال 2018 تا اواخر ژانویه 2019، دولت ایالات متحده‌ی امریکا با فرمان دانلد ترامپ تعطیل شد. بسیاری از کارمندان و پیمانکاران فدرال مجبور به استفاده از مرخصی بدون حقوق شدند.
نشریه‌ی فوربس در گزارشی تخمین می‌زند که طی آن تعطیلی حدود 800 هزار کارمند فدرال بدون این که خودشان بخواهند بی‌کار شدند. بسیاری از این افراد که حقوق منظمی هم دریافت نمی‌کردند مجبور شدند برای گذران زندگی و پرداخت اقساط و بدهی‌های ماهیانه خود به سراغ پس‌اندازشان بروند.
در واقع آنها گرفتار بیش درآمد شدند. البته نمونه‌های بسیار زیادی، بسیار نزدیک‌تر از ایالات متحده وجود دارد که می‌توان از تجربه‌ی آنها آموخت و یا در شرایط بد اقتصادی فقط با آنها هم‌دردی کرد.